Zalecenia dla kobiet w ciąży

Ciąża i poród ma ogromny wpływ na życie kobiety. Po wielu latach od momentu porodu kobieta pamięta, co czuła i jak wyglądało przyjście dziecka na świat.

Optymalny rozwój małego dziecka zależy od wielu czynników, m.in. od działań wychowawczo-opiekuńczych i higieniczno – zdrowotnych panujących w jego domu.

Oddziałujące na dziecko czynniki środowiskowe od momentu poczęcia mają znaczący wpływ na rozwój jego cech somatycznych i psychicznych. 

Błędy i zaniechania popełnione przez kobietę przed ciążą, jak i w trakcie jej trwania, mogą stać się przyczyną nieprawidłowego rozwoju dziecka, wad wrodzonych czy trwałego kalectwa. Nie należy jednak traktować ciąży jako patologii. Stan ten wymaga raczej spojrzenia na pewne sprawy z innego punktu widzenia. Dlatego należy uświadamiać przyszłe matki w zakresie planowania rodziny oraz właściwego podejścia do ciąży i porodu.

Czystość ciała

Kobiecie ciężarnej zaleca się codzienne kąpiele pod prysznicem lub mycie ciała w wannie bez dłuższego siedzenia przy temperaturze wody nieprzekraczającej 36 st. C. Podmywać się powinna minimum dwa razy dziennie wodą z mydłem bez zbędnych środków kosmetycznych z zachowaniem odpowiedniego kierunku, to jest od przodu do tyłu, aby nie doprowadzić do zanieczyszczenia pochwy wydzielinami
z odbytu. Płukanie pochwy jest w tym czasie przeciwwskazane.

Piersi i brodawki sutkowe

W tym czasie piersi nie wymagają specjalnych zabiegów. Wystarczy utrzymywanie ich w czystości.
W przypadku płaskich, mało chwytnych brodawek lub wciągniętych brodawek można zastosować odpowiednie ćwiczenia, np. rozciąganie skóry po obu stronach otoczki, rolowanie brodawek palcami, doprowadzanie ich kilka razy dzienne do erekcji lub, jeżeli małżonkowie są ze sobą na tyle zżyci i akceptują to – wyciąganie brodawek poprzez ssanie.

Jama ustna

Zaleca się staranne mycie zębów rano i wieczorem oraz po każdym spożytym posiłku. Szczoteczka do zębów powinna być wystarczająco miękka, aby nie powodowała uszkodzeń dziąseł. Dobrze jest zmieniać ją co miesiąc.

Włosy i paznokcie

Dbanie o włosy i paznokcie w czasie ciąży może przysparzać kobiecie pewnych problemów. Jeżeli kobieta miała tendencje do przetłuszczania się włosów to może to następować jeszcze szybciej, jeśli były suche  mogą  się jeszcze bardziej przesuszać. Może się też zdarzyć, że włosy będą się nadmiernie łamać i wypadać. Dlatego zaleca się mycie głowy delikatnymi szamponami (tak często jak zachodzi potrzeba) oraz delikatne czesanie. Poprawa powinna nastąpić po kilku, kilkunastu tygodniach po porodzie.

Paznokcie w tym okresie mogą stać się bardziej kruche, łamliwe z tendencją do rozdwajania się. Zaleca się obcięcie ich na krótko oraz zabezpieczenie gumowymi rękawicami podczas prac domowych czy pracy w ogrodzie. Długotrwałe wcieranie oliwki u nasady paznokci często daje poprawę.

Malowanie paznokcie jest tematem dyskusyjny. Doniesienia  z Wielkiej Brytanii mówią, aby kobiety nie malowały paznokci, ponieważ związki zawarte w lakierach i zmywaczach mogą powodować autyzm u dziecka. Nie każdy w Polsce zgadza się z tymi doniesieniami.

Odzież

Ubranie powinno być dostosowane do pory roku i temperatury otoczenia. Zaleca się odzież luźną. Bieliznę osobistą najlepiej z bawełny, gdyż nie powoduje odparzeń i podrażnień skóry w porównaniu ze stylonem czy bielizną elastyczną.

Rajstopy powinny być z klinem z przodu i z tyłu. Ubieranie pasów,  podwiązek do pończoch czy pończoch uciskowych tzw. samoutrzymujących się nie jest zalecane, ponieważ utrudniają odpływ krwi z kończyn dolnych, a to powoduje powstawanie żylaków.

Biustonosz powinien być dopasowany do powiększających się piersi. Nie może on uciskać biustu, lecz go podtrzymywać. W tym celu należy wybrać odpowiednią wielkość miseczki, jak również powinien mieć szerokie, mało elastyczne ramiączka oraz szeroką, przylegającą do pleców cześć tylną. Taki biustonosz nie powoduje deformacji piersi, jak również ma ogromne znaczenie dla późniejszej laktacji i karmienia piersią.

Obuwie

Ponieważ w czasie ciąży zmienia się postawa ciała oraz punkt ciężkości, buty wyjściowe, jak również domowe, powinny być stabilne, na niskim obcasie, który ułatwia utrzymywanie równowagi. Dobrze jest, gdy but obejmuje nogę w kostce. Nie zaleca się noszenia płaskich butów, ponieważ sprzyja to „spłaszczaniu się” stopy.

Praca domowa i zawodowa

Ciąża bez powikłań nie stanowi przeciwwskazań do wykonywania prac domowych i pracy zawodowej. Kobieta w tym czasie nie powinna jednak podnosić ciężarów powyżej 5 kg, wieszać firanek, wieszać bielizny na wysoko umocowanym sznurze. Wskazane jest, aby kobieta robiła sobie odpoczynek, kiedy poczuje zmęczenie np. na posiłek czy spacer.

Ciąża to wydarzenie całej rodziny, a nie tylko kobiety. Dlatego należy angażować do prac domowych wszystkich członków rodziny. Kobieta powinna ograniczać się tylko do prac lekkich.

Jeżeli kobieta pracuje zawodowo fizycznie, wskazane jest, aby przeszła na czas ciąży na stanowisko pracy chronionej lub może skorzystać ze zwolnienia lekarskiego.

Stres

Przyczyn stresu w okresie ciąży może być bardzo wiele i zależą one w dużej mierze od konstrukcji psychicznej kobiety, od jej podatności na stresogenne bodźce. Najczęściej występujące przyczyny stresu w ciąży to:

  • frustracja złym samopoczuciem, nudnościami, wymiotami w 1 trymestrze ciąży,
  • frustracja własną nieporadnością, nowym wyglądem, narastające zmęczenie zwłaszcza w 3 trymestrze ciąży,
  • nowa sytuacja życiowa,
  • lęk o zdrowie dziecka,
  • lęk przed porodem,
  • lęk o to, czy sprosta nowym obowiązkom związanym z opieką nad dzieckiem.

Przykładowe sposoby radzenia sobie z przyczynami stresu:

  • nudności: sucharek, biszkopty, banan, pierniczek, herbatnik przed wstaniem z łóżka, herbatka z korzenia imbiru,
  • odpoczynek także w ciągu dnia, metody relaksacji (np. trening autogenny Schultza),
  • korzystanie z pomocy innych,
  • regularna aktywność fizyczna, która zapewni większą równowagę, zabezpieczy przed nadmiernym przybraniem na wadze, utrzyma ciało w dobrej kondycji, poprawi postawę ciała, przygotuje mięśnie do wysiłku w czasie porodu,
  • szukanie oparcia w bliskich osobach,
  • dobra literatura na temat przebiegu ciąży i rozwoju dziecka,
  • zajęcia w szkole rodzenia,
  • regularne wizyty u lekarza ginekologa-położnika prowadzącego ciążę,
  • badania usg dziecka,
  • wizualizacja rozwoju dziecka,
  • nawiązanie kontaktu werbalnego i niewerbalnego z dzieckiem,
  • nauka technik relaksacji, które można wykorzystać na sali porodowej, np. relaksacja stopniowa Jacobsona,
  • nauka oddychania właściwego w różnych etapach porodu,
  • kontakt z zaufana położną, która będzie asystować w czasie porodu,
  • wizyta w szpitalu i na sali porodowej przed rozwiązaniem ciąży,
  • obecność męża lub innej bliskiej osoby w czasie porodu,
  • pozytywne myśli związane z porodem, wizualizacja własnego porodu, traktowanie porodu jako zadania, a nie bolesnego, przykrego obowiązku,
  • korzystanie z pomocy innych,
  • odwiedziny u młodej mamy, rozmowa i zachowania związane z nową sytuacją,
  • nawiązanie kontaktu z kobietami, które rodziły dziecko w podobnym czasie  (np. przez internet, w szkole rodzenia).

Efekty stresu w czasie ciąży mogą ujawnić się dopiero po urodzeniu się dziecka. Bergh wskazuje, iż dziecko matki, która przeżywała  częste sytuacje stresowe w okresie ciąży ma skłonność do płaczu, irytacji, trudności ze ssaniem, trudności z trawieniem (kolka), a także ze spaniem i oddychaniem.

W dalszy życiu dzieci te często miewają trudności w szkole z nauką, są neurotyczne i nadpobudliwe psychoruchowo, borykają się z zaburzeniami emocjonalnymi, zaburzeniami w zachowaniu i kontaktach społecznych, a także charakteryzuje je przedłużona reakcja na stres. Warto zwrócić uwagę na stwierdzenie Schaffer H.R., iż „jeszcze przed urodzeniem matka odgrywa zasadniczą rolę w określeniu jakiego rodzaju człowiekiem stanie się jej dziecko”.

Remonty

Przed nadejściem dziecka często rodzice chcą odświeżyć pokój, w którym dziecko będzie przebywać. Jest to bardzo dobry zwyczaj, jednak kobieta ciężarna nie powinna w tym uczestniczyć ze względu na duży wysiłek fizyczny, a także różnego rodzaju farby, lakiery, rozpuszczalniki, kleje, których lotne substancje mogą mieć niekorzystny wpływ na płód. Jeżeli kobieta nie ma możliwości opuszczenia remontowanego mieszkania, powinna  bardzo często wietrzyć pomieszczenia i nie  przebywać
w remontowanym pokoju.

Sen i odpoczynek

Kobieta ciężarna – w zależności od stopnia zaawansowania ciąży – ma różne zapotrzebowanie na sen i odpoczynek. W pierwszym miesiącach może odczuwać większe zapotrzebowanie na sen, z kolei w drugiej połowie ciąży może mieć problemy z zasypianiem. Może się często budzić w nocy z powodu niewygodnej pozycji, silnych ruchów płodu, parcia na mocz – w konsekwencji ma trudności z kolejnym zaśnięciem. Kobiety w takich chwilach bardzo często sięgają po tabletki nasenne, co jest zabronione bez konsultacji z lekarzem. W takich sytuacjach lepiej wstać z łóżka, pospacerować po pokoju, poczytać książkę lub gazetę, wziąć kilka łyków ciepłego napoju.

Zaleca się, aby sen nocny trwał minimum 8 godzin. Bardzo ważny jest również sen w ciągu dnia lub sama pozycja leżąca, dająca kobiecie odprężenie fizyczne, jak i psychiczne.

Kobieta ciężarna powinna kierować się zasadą „zawsze odpoczywam, kiedy odczuwam taką potrzebę”. Odpoczynek kobiety ciężarnej może przyjmować różne formy. Jedną z zalecanych form odpoczynku jest wypoczynek w pozycji leżącej z uniesionymi nogami (np. koc zwinięty w rulon i podłożony pod nogi) wyżej niż reszta ciała. Odpoczynkiem może być również spacer i ruch na świeżym powietrzu. Należy jednak zaznaczyć, że spacer to nie wyjście do sklepu. Spacer powinien odbywać się powoli, z dala od zgiełku ulicznego, najlepiej na płaskim zadrzewionym terenie. Jeżeli kobieta dobrze się czuje może przejść 2-3 kilometry.

Sport i turystyka

W czasie ciąży niewskazane są dalekie podróże i sport wyczynowy. Nie wiąże się to jednak z całkowitym zaprzestaniem uprawiania sportu, jeżeli kobieta przed ciążą zajmowała się nim wyczynowo. W takiej sytuacji należy skonsultować się z lekarzem, czy nie ma przeciwwskazań, a sport należy traktować jak przyjemność, która nie prowadzi do zmęczenia.

Pływanie w czasie ciąży nie jest zabronione pod warunkiem, że ciąża przebiega prawidłowo. Kobieta może wchodzić do zbiorników wodnych takich jak rzeki, jeziora, morze jeśli woda nie jest zbytnio zimna i nie spowoduje skurczów macicy. Kąpiele w basenach nie są zalecane z uwagi na to, że jest znaczne zanieczyszczenie wody i używane są chemiczne środki do jej oczyszczania.

Jazda na nartach, rowerze czy motocyklem nie jest polecana kobietom w ciąży, ponieważ we wszystkich przypadkach istnieje duże prawdopodobieństwo upadku.

Prowadzenie samochodu osobowego nie jest przeciwwskazane jednak należy pamiętać, że kobieta w ciąży na opóźniony refleks, sytuacje na drodze są stresujące, a w takiej sytuacji   o wypadek drogowy nie trudno. Pod uwagę należy wziąć fakt, że pozycja w samochodzie jest jednakowa i szybko męczy kobietę ciężarną.

Podróże lotnicze również nie są zabronione, ale należy pamiętać o tym, że każdy lot powoduje pewne napięcie emocjonalne (lęk przed startem i lądowaniem). Długie podróże zmuszają do pozostawania w jednej pozycji przez wiele godzin. Do tego dochodzi zmiana ciśnienia, adaptacja do zmiany czasu i klimatu. Dlatego przed podróżą lotniczą należy zastanowić się, czy taka podróż jest konieczna w danym okresie.

Współżycie płciowe

Z punktu widzenia medycznego nie ma żadnych przeciwwskazań do współżycia płciowego, jeżeli ciąża przebiega prawidłowo oraz jeśli wcześniej nie wystąpiło poronienie lub poród przedwczesny. Jeżeli ciąża jest powikłana zalecana jest abstynencja – w zależności od stanu dziecka i matki -na różny okres czasu. Bywa, że trwa ona całą ciążę, zdarza się jednak, że wystarczy wstrzemięźliwość np. w pierwszym trymestrze lub kilka tygodni po pojawieniu się krwawienia z dróg rodnych.

Kontrola uzębienia

Każda kobieta w ciąży powinna kilkakrotnie (2-3 razy) udać się na kontrolę do stomatologa. Zęby, które wymagają leczenia należy wyleczyć, bądź usunąć w znieczuleniu miejscowym. Postępowanie takie jest zalecane z uwagi na niebezpieczeństwo pogarszania się stanu uzębienia w okresie ciąży spowodowane zaburzeniami gospodarki wapniowo – fosforanowej jak również stanowi profilaktykę groźnych dla matki zakażeń, a w późniejszym okresie również dla dziecka. Powstające ropnie okołozębowe mogą stanowić źródło różnego pochodzenia chorób.   

Odżywianie

W okresie ciąży wzrasta dobowe zapotrzebowanie energetyczne o około 300 kalorii tj. z około 2300 do 2600 kalorii. Należy jednak indywidualnie podejść do pacjentki ze względu na odrębności związane z wiekiem, rodzajem wykonywanej pracy, stanem zdrowia, czasem trwania ciąży i jej przebiegiem. W przypadku młodocianych ciężarnych i kobiet z niedoborem masy ciała w stosunku do wzrostu, wykonywaniem pracy fizycznej lub pojawiającymi się krwawieniami z dróg rodnych zapotrzebowanie energetyczne powinno być większe.

Odpowiednie odżywianie kobiety ciężarnej powoduje mniejsze ryzyko poronienia i porodu przedwczesnego oraz wpływa na zdrowie dziecka – rzadziej występują u niego infekcje kataralne i krzywica. Nie oznacza to jednak, że kobieta w czasie ciąży ma „jeść za dwoje”, gdyż doprowadza to do nadmiernego przyrostu masy ciała, a to z kolei może utrudniać przebieg ciąży oraz poród. Ponadto, trudniej kobiecie wrócić do masy ciała sprzed ciąży, ponieważ tkanka tłuszczowa odkłada się w obrębie barków, klatki piersiowej, ramion i ud. 

W latach 70. XX wieku uważano, że niedostateczny przyrost masy ciała (mniej niż 11 kilogramów) może przyczyniać się do większej ilości porodów przedwczesnych oraz niską masę urodzeniową noworodków. W latach 90- tych XX wieku w raporcie amerykańskich badaczy zalecano kobietom przyrost masy ciała rzędu 11-16 kg. Obecnie uważa się, że optymalny przyrost masy ciała nie powinien przekraczać 20% w stosunku do masy ciała przed ciążą. W pierwszych trzech miesiącach może nastąpić nieznaczny spadek masy ciała, a z kolei do 20 tygodnia stopniowy przyrost. Największy przyrost masy ciała przypada na okres 20. a 30. tygodnia. W ostatnich 2 tygodniach przed porodem może nastąpić spadek masy ciała o jeden kilogram.

Nie ma specjalnej diety w okresie ciąży. Powinna być ona urozmaicona, lecz nie specjalnie wyszukana. Ważne jest, aby posiłki były łatwo strawne, częste, mniej obfite oraz aby pokrywały zapotrzebowanie na białko, tłuszcze, węglowodany, witaminy i związki mineralne.  

Nie Wolno: surowego mięsa oraz jaj, serów pleśniowych, herbaty zielonej i czerwonej, ananasów i grejfprutów, kawy, mocnej herbaty czarnej.

Używki

Alkohol

W ciąży przeciwwskazane jest spożywanie alkoholu. 

Palenie papierosów

Jeszcze kilka lat temu palenie papierosów było w modzie. Teraz zaczyna się to zmieniać. Świadomość ludzi powoduje, że coraz mniej osób sięga po papierosa. Niestety, nadal na ulicach można spotkać  mężczyzn oraz kobiety palących papierosy. W tej grupie można również zaobserwować palące kobiety w ciąży. W wielu szpitalach na drzwiach sanitariatów widnieją zakazy palenia, szczególnie oddziałów patologii ciąży czy położnictwa. Można domyślać się, że jest to podyktowane zachowaniem przebywających kobiet.

Należy zwrócić uwagę na to, że nawet, jeżeli kobieta w ciąży sama nie pali często przebywa w towarzystwie osób palących. Z obecnych danych wiadomo, że samo palenie jak i palenie bierne mają negatywny wpływ na organizm.

Nie powinno się palić papierosów w czasie ciąży, połogu czy przy dziecku ze względu na dużą szkodliwość. U kobiet palących w czasie ciąży częściej niż u kobiet niepalących obserwuje się poronienia samoistne i porody przedwczesne. Z kolei u dzieci matek palących obserwuje się niższą masę urodzeniową o około 300-400gramów.

Narkotyki

Nałóg narkotykowy, choć w pierwszej fazie prawie niezauważalny, potrafi zniewolić człowieka w pełni, rujnując całe jego dotychczasowe życie. Pod wpływem narkotyków zaburzona zostaje świadomość człowieka, a dłużej trwające uzależnienie nie tylko powoduje zmiany w psychice człowieka, ale również prowadzi do poważnych komplikacji zdrowia fizycznego [24]. Jak przestrzega Helms D.B. [51]: „Nadużywanie narkotyków, takich jak heroina i kokaina przenikających z łatwością przez łożysko sprawia, że matki uzależnione rodzą dzieci uzależnione od narkotyków (to znaczy mające rozwiniętą fizjologiczną zależność od narkotyków). Uzależnione noworodki wykazują wszystkie symptomy (drgawki, gorączkę, konwulsje i problemy z oddychaniem), podobnie jak dorośli po odstawieniu narkotyków”.

Kawa i herbata

Trudno jest określić, jakie dokładnie skutki na zdrowie dziecka wywiera kofeina, gdyż trudno jest wyizolować ją od innych używek, które mogą być jednocześnie spożywane. Nie mniej jednak, „niektóre badania wykazały związek zażywania kofeiny z większym prawdopodobieństwem poronienia, przedwczesnego porodu, z niską wagą urodzeniową oraz słabszym rozwojem mięśni i odruchów noworodka”. Nie zaleca się picia mocnej kawy i mocnej herbaty w ciąży, ponieważ oba trunki działają pobudzająco na mięsień sercowy i ośrodki mózgowe – wzmagają napięcie nerwowe, mogą powodować bezsenność, podrażniają żołądek, wątrobę i jelita. Nie oznacza to jednak, że kobieta w okresie ciąży nie może wypić filiżanki kawy. Trzeba to czynić z umiarem i okazjonalnie.

Regulacja wypróżnień

Zaparcie w ciąży zdarzają się bardzo często. Związane jest to ze zmniejszoną aktywnością fizyczną, nieprawidłowym żywieniem, działaniem hormonów (głównie progesteronu) na jelita oraz zmienionymi warunkami w jamie brzusznej – w związku z powiększającą się macicą.

Aby kobiecie łatwiej było się wypróżnić powinna:

  • spożywać pokarmy bogate w błonnik (szczególnie dużo go w zielonych warzywach, owocach, ciemnym pieczywie),
  • unikać pokarmów powodujących zaparcia np. czekolada, ryż,
  • wykonywać ćwiczenia gimnastyczne,
  • może spróbować wyrobić w sobie nawyk oddawania stolca o określonej porze dnia (najlepiej rano).

Można polecić również tzw. domowe sposoby np. wypicie na czczo szklanki przegotowanej, ciepłej wody, zjedzenie przed snem 1-2 jabłek, kilka suszonych śliwek lub picie soku z kiszonej kapusty czy zsiadłego mleka. Kobieta sama nie powinna sięgać po środki przeczyszczające. Decyzję o ich stosowaniu powinna należeć do lekarza.

Ćwiczenia gimnastyczne

Regularne wykonywanie ćwiczeń gimnastycznych – pod warunkiem, że ciąża przebiega prawidłowo, bez żadnych komplikacji – jest bardzo pożądane w okresie ciąży. Ćwiczenia, bowiem poprawiają ogólną kondycję fizyczną, samopoczucie, apetyt, sen, a także pomagają podczas porodu i połogu.

Zmieniający się organizm kobiety  – powiększający się brzuch i piersi – przyczyniają się do przesunięcie środka ciężkości do przodu powodując nieprawidłowe obciążenie kręgosłupa, które prowadzi do garbienie się, bólu w okolicy krzyżowej. Ćwiczenie gimnastyczne rozluźniające ścięgna i więzadła pomagają kobiecie w funkcjonowaniu.

Szkoła rodzenia

Jeżeli kobieta przed ciążą nie uprawiała żadnego sportu w szkole rodzenia może nauczyć się praktycznego wykonywania różnych ćwiczeń gimnastycznych dostosowanych do  właściwości typologicznych oraz przebiegu i stopnia zaawansowania ciąży. Przy tym może nauczyć się odpowiedniego zachowania podczas porodu, tj. sposobu oddychania, rozluźnienia mięśni (relaksu), parcia. Bardzo ważne jest, aby w zajęciach uczestniczył ojciec dziecka, ponieważ to właśnie on powinien być instruktorem i trenerem. Aby dobrze spełniał swoje zadnia niezbędna jest mu nie tylko wiedza teoretyczna, lecz przede wszystkim doświadczenie praktyczne.

Przyjmowanie leków

Lekarstwa, które u pozostałych osób nie wywołują żadnych komplikacji, dla kobiet w ciąży mogą stwarzać poważne zagrożenie, powodując uszkodzenie płodu, wady rozwojowe. Zalecane jest ograniczenie przyjmowania leków do niezbędnego minimum. Jeżeli kobieta w czasie ciąży przyjmuje jakieś leki, to powinna to wcześniej uzgodnić z lekarzem. Większość przyjmowanych  leków przechodzi przez łożysko do płodu, a ich działanie na rozwijający się organizm nie zostało w pełni wyjaśnione. Dlatego bezpieczniej – dla matki i rozwijającego się płodu – jest zrezygnować z doraźnego często samowolnego leczenia niż później obawiać się o stan zdrowia dziecka. Nie oznacza to jednak, że nie należy brać żadnych leków w ciąży. Jeżeli kobieta w ciąży choruje, np. na cukrzycę, choroby nerek, serca czy choroby tarczycy, to w żadnym wypadku nie może przerwać leczenia. Wskazana jest wówczas nie tylko stała opieka ginekologa , ale także lekarza specjalisty.